De jacht op het verzet

Het meedogenloze optreden van de Sicherheitsdienst en Nederlandse Politie tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Na het succesvolle boek Jodenjacht dat Ad van Liempt vorig jaar schreef, verschijnt nu De Jacht op het Verzet. Het boek is het resultaat van een onderzoek dat Van Liempt met vijf jonge onderzoekers deed in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) in het Nationaal Archief. De resultaten zijn even schokkend en verrassend als in zijn vorige boek: de wreedheid en het sadisme, gestimuleerd door overmatig drankgebruik, van een fanatieke groep NSB'ers heeft veel verzetsmensen de dood in gejaagd.
In meer dan 200 strafdossiers van veroordeelde oorlogsmisdadigers, Duitsers en Nederlanders, zijn de namen gevonden van 12.000 mensen die in de oorlog werden gearresteerd voor activiteiten die de bezetter onwelgevallig waren. Dit kon uiteenlopen van het dragen van een speldje tot een gewapende aanslag op een Weermachtsoldaat.

Zoektocht van nabestaanden
Van de meeste arrestanten waren de gegevens over hun gevangenneming tot nu toe onvindbaar. Ze waren vaak alleen terug te vinden in de strafdossiers van de agenten die hen oppakten – en vrijwel niemand weet wie dat zijn. Dankzij de gevonden gegevens in het CABR kan het Nationaal Archief, dat de dossiers van de bijzondere rechtspleging beheert, nu geïnteresseerde nabestaanden beter helpen als zij meer willen weten over de verzetsacties van hun verwanten.

Honderden verhalen
De onderzoekers Marie-Cecile van Hintum, Margot van Kooten, Anne-Marie Mreijen, Elias van der Plicht en Liesbeth Sparks hebben honderden verhalen opgetekend. In De Jacht op het Verzet staat de weerslag ervan zoveel mogelijk thematisch gerangschikt. Het boek geeft een overzichtelijk beeld van de manier waarop de Sicherheitsdienst, met hulp van speciale politie-eenheden en ook organisaties als de Landwacht, het verzet in Nederland probeerde te onderdrukken.

Opmerkelijke en schokkende feiten
Wat daarbij vooral opvalt is de enorme escalatie van geweld, die zich vooral vanaf de april-meistakingen van 1943 aftekende. De sfeer in het land werd steeds grimmiger, de middelen van het verzet én van de Duitse terreur steeds harder. Op het laatst, vanaf najaar 1944, overschreed de bezettingsmacht alle grenzen van menselijkheid. Daarbij hebben zich huiveringwekkende excessen voorgedaan: ongecontroleerde macht was in handen gekomen van totaal incapabele mannen die redeloos hun frustraties botvierden op hun slachtoffers.

Maar dat is niet het enige opmerkelijke aspect van de jacht op het verzet. De bezetter wist zich geen raad met kleine verzetsdaden, met min of meer ludieke acties – daarvan raakte hij totaal van de kook, met soms dramatische gevolgen. En heel bijzonder is ook de tot dusver nooit onderkende factor alcohol. In de strafdossiers stuitten de onderzoekers voortdurend op wandaden gepleegd in totale dronkenschap, en ook op drinkgelagen van agenten of landwachters die met jenever hun opspelende geweten probeerden te sussen.

Van groot belang in de organisatie van de Duitse terreur was ook de stijl van de leider. In dit boek is een aantal van die leiders, bekend of vrijwel onbekend, nader uitgelicht – ambitieuze, vaak omhoog gevallen mannen die het leven van de medemens ondergeschikt maakten aan hun drang naar macht.